هدایت و ایمان (قرآن)یکی از زمینه‌های هدایت که در آیات قرآن به آن اشاره شده، ایمان است. ۱ - زمینه‌ساز هدایتايمان، از زمينه‌هاى برخوردارى از هدايت الهى: ۱. «ذلِكَ الكِتبُ لارَيبَ فيهِ هُدًى لِلمُتَّقين • والَّذينَ يُؤمِنونَ بِما انزِلَ الَيكَ وما انزِلَ مِن قَبلِكَ وبِالأخِرَةِ هُم يوقِنون • اولكَ عَلى هُدًى مِن رَبّهِم واولكَ هُمُ المُفلِحون؛اين كتاب با عظمتى است كه هيچگونه شكى در آن نيست و مايه هدايت پرهیزکاران است و كسانى كه به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پيش از تو بر پيامبران پيشين نازل گرديده ايمان مى‌آورند و به سراى ديگر يقين دارند آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند و رستگاران آنها هستند» ۲. «واذا قيلَ لَهُم ءامِنوا كَما ءامَنَ النّاسُ قالوا انُؤمِنُ كَما ءامَنَ السُّفَهاءُ الا انَّهُم هُمُ السُّفَهاءُ ولكِن لايَعلَمون؛و هنگامى كه به آنان گفته شود: ايمان آوريد، همانگونه كه ساير مردم ايمان آورده‌اند!. مى‌گويند: آيا همچون ابلهان ايمان بياوريم؟! آگاه باشيد اينها همان ابلهانند ولى نمى‌دانند!» ۳. «قولوا ءامَنّا بِاللَّهِ وما انزِلَ الَينا وما انزِلَ الى ابرهيمَ واسمعيلَ واسحقَ ويَعقوبَ والاسباطِ وما اوتِىَ موسى وعيسى وما اوتِىَ النَّبِيُّونَ مِن رَبّهِم لانُفَرّقُ بَينَ احَدٍ مِنهُم ونَحنُ لَهُ مُسلِمون • فَان ءامَنوا بِمِثلِ ما ءامَنتُم بِهِ فَقَدِ اهتَدَوا وان تَوَلَّوا فَانَّما هُم فى شِقَاقٍ فَسَيَكفيكَهُمُ اللَّهُ وهُوَ السَّميعُ العَليم؛بگوييد: ما به خدا ايمان آورده‌ايم؛ و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط (پيامبران از فرزندان يعقوب) نازل گرديده، و همچنين آنچه به موسی و عیسی و ساير پيامبران از طرف پروردگارشان داده شده است، و فرقى ميان آنها نمى‌گذاريم، و ما در برابر فرمان خدا تسلیم هستيم. اگر آنها به مانند آنچه شما به آن ايمان آورده‌ايد ايمان بياورند، هدايت يافته‌اند؛ و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده‌اند و خداوند، شَرّ آنها را از تو دفع مى‌كند؛ و اوست شنواى دانا.» ۴. «... فَهَدَى اللَّهُ الَّذينَ ءامَنوا لِمَا اختَلَفوا فيهِ مِنَ الحَقّ بِاذنِهِ واللَّهُ يَهدى مَن يَشاءُ الى صِرطٍ مُستَقيم؛... ولى خداوند، كسانى را كه ايمان آورده بودند، بر حقيقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، هدايت نمود؛ و خدا، هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‌كند.» ۵. «اللَّهُ ولِىُّ الَّذينَ ءامَنوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُمتِ الَى النُّورِ ...؛خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى نور مى‌برد....» ۶. «هُوَ الَّذِى انزَلَ عَلَيكَ الكِتبَ مِنهُ ءايتٌ مُحكَمتٌ هُنَّ امُّ الكِتبِ واخَرُ مُتَشبِهتٌ فَامَّاالَّذينَ فى قُلوبِهِم زَيغٌ فَيَتَّبِعونَ ما تَشبَهَ مِنهُ ابتِغاءَ الفِتنَةِ وابتِغاءَ تَأويلِهِ وما يَعلَمُ تَأويلَهُ الَّا اللَّهُ والرّ سِخونَ فِى العِلمِ يَقولونَ ءامَنّا بِهِ كُلٌّ مِن عِندِ رَبّنا وما يَذَّكَّرُ الّا اولوا الالبب • رَبَّنا لا تُزِغ قُلوبَنا بَعدَ اذ هَدَيتَنا وهَب لَنا مِن لَدُنكَ رَحمَةً انَّكَ انتَ الوَهّاب؛ او كسى است كه اين کتاب آسمانی را بر تو نازل كرد؛ كه بخشى از آن، آیات محکم (صريح و روشن) است؛ كه اساس اين كتاب مى‌باشد؛ و پيچيدگى آيات ديگر، را بر طرف مى‌كند. و بخشى ديگر، «متشابه» و پيچيده است. امّا آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال آيات متشابه‌اند، تا فتنه‌انگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند)؛ و تفسير نادرستى براى آن مى‌طلبند؛ در حالى كه تفسير آنهارا، جز خدا و راسخان در علم، نمى‌دانند. آنها كه به دنبال درك اسرار آيات قرآنند مى‌گويند: ما به آن ايمان آورديم؛ تمامى آن از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان، متذكّر نمى‌شوند (و اين حقيقت را درك نمى‌كنند). (راسخان در علم)، مى‌گويند: پروردگارا! دلهايمان را، بعد از آن‌كه ما را هدايت كردى، از راه حق منحرف مگردان؛ و از سوى خود، رحمتى بر ما ببخش، زيرا تويى بخشنده!» ۷. «كَيفَ يَهدِى اللَّهُ قَومًا كَفَروا بَعدَ ايَمنِهِم ... • الَّا الَّذينَ تابوا مِن‌بَعدِ ذلِكَ واصلَحوا فَانَّ اللَّهَ غَفورٌ رَحيم؛چگونه خداوند گروهى را هدايت مى‌كند كه بعد از ايمان كافر شدند؟! ... مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح نمايند؛ و گذشته را جبران كنند زيرا خداوند، آمرزنده و مهربان است. » ۸. «يايُّهَا الَّذينَ ءامَنوا ءامِنوا بِاللَّهِ ورَسولِهِ والكِتبِ الَّذى نَزَّلَ عَلى رَسولِهِ والكِتبِ الَّذِى انزَلَ مِن قَبلُ ومَن يَكفُر بِاللَّهِ ومَلكَتِهِ وكُتُبِهِ ورُسُلِهِ واليَومِ الأخِرِ فَقَد ضَلَّ ضَللا بَعيدا • انَّ الَّذينَ ءامَنوا ثُمَّ كَفَروا ثُمَّ ءامَنوا ثُمَّ كَفَروا ثُمَّ ازدادوا كُفرًا لَم يَكُنِ اللَّهُ لِيَغفِرَ لَهُم ولا لِيَهدِيَهُم سَبِيلا؛اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! به خدا و پيامبرش، و كتابى كه بر او نازل كرده، و كتب آسمانى كه پيش از آن فرستاده است، ايمان واقعى بياوريد. كسى كه خدا و فرشتگان او و كتابها و پيامبرانش و روز واپسين را انكار كند، در گمراهى دورى افتاده است. كسانى كه ايمان آوردند، سپس كافر شدند، و باز هم ايمان آوردند، و ديگر بار كافر شدند، سپس بر كفر خود افزودند، خدا هرگز آنها را نخواهد بخشيد، و آنها را به راه راست هدايت نخواهد كرد.» ۹. «فَامَّا الَّذينَ ءامَنوا بِاللَّهِ واعتَصَموا بِهِ فَسَيُدخِلُهُم فى رَحمَةٍ مِنهُ وفَضلٍ ويَهديهِم الَيهِ صِرطًا مُستَقيما؛پس كسانى كه به خدا ايمان آوردند و به آن كتاب آسمانى چنگ زدند، بزودى همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستى، به سوى خويش هدايت مى‌كند (ولى كسانى كه كافر شدند به عذاب دردناكى گرفتار خواهند شد).»» ۱۰. «قُل يايُّهَا النّاسُ ... فَامِنُوا بِاللَّهِ ورَسُولِهِ النَّبىّ الامّىّ الَّذى يُؤمِنُ بِاللَّهِ وكَلِمتِهِ واتَّبِعوهُ لَعَلَّكُم تَهتَدون؛بگو: اى مردم! ... پس ايمان بياوريد به خدا و فرستاده‌اش، آن پيامبرِ درس نخوانده‌اى كه به خدا و سخنانش ايمان دارد؛ و از او پیروی كنيدتا هدايت يابيد.» ۱۱. «... قُل انَّما اتَّبِعُ ما يوحى الَىَّ مِن رَبّى هذا بَصارُ مِن رَبّكُم وهُدًى ورَحمَةٌ لِقَومٍ يُؤمِنون؛... بگو: من تنها از چيزى پيروى مى‌كنم كه از سوى پروردگارم بر من وحی مى‌شود؛ اين آيات وسيله‌هاى بصیرت از جانب پروردگارتان، و مايه هدايت و رحمت است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۱۲. «انَّما يَعمُرُ مَسجِدَ اللَّهِ مَن ءامَنَ بِاللَّهِ واليَومِ الأخِرِ ... فَعَسى اولكَ ان يَكونوا مِنَ المُهتَدين؛مساجد خدا راتنها كسى آباد مى‌كند كه به خدا و روز بازپسين، ايمان آورده، ... اميد مى‌رود آنها از هدایت‌یافتگان باشند.» ۱۳. «انَّ الَّذينَ ءامَنوا وعَمِلوا الصلِحتِ يَهديهِم رَبُّهُم بِايمنِهِم ...؛ولى كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، پروردگارشان آنها را در پرتو ايمانشان هدايت مى‌كند....» ۱۴. «لَقَد كانَ فى قَصَصِهِم عِبرَةٌ لِاولِى الالببِ ما كانَ حَديثًا يُفتَرى ولكِن تَصديقَ الَّذى بَينَ يَدَيهِ وتَفصيلَ كُلّ شَى‌ءٍ وهُدًى ورَحمَةً لِقَومٍ يُؤمِنون؛به راستى در سرگذشت آنها عبرتى براى صاحبان اندیشه بود. اينها داستان دروغين نبود؛ بلكه وحى آسمانى است، و با كتب آسمانى پيشين هماهنگ است؛ (و در آن است شرح هر چيزى كه مايه سعادت انسان است)؛ و هدايت و رحمتى است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۱۵. «... قُل انَّ اللَّهَ ... يَهدى الَيهِ مَن اناب • الَّذينَ ءامَنوا وتَطمَنُّ قُلوبُهُم بِذِكرِ اللَّهِ ...؛.. بگو: خداوند ... و هر كس را كه بازگردد، به سوى خودش هدايت مى‌كند. همان كسانى كه ايمان آورده‌اند، و دلهايشان به ياد خدا مطمئن و آرام است....» ۱۶. «انَّ الَّذينَ لا يُؤمِنونَ بِايتِ اللَّهِ لا يَهديهِمُ اللَّهُ ...؛به يقين، كسانى كه به آيات الهى ايمان نمى‌آورند، خدا آنها را هدايت نمى‌كند....» ۱۷. «وانّى لَغَفّارٌ لِمَن تابَ وءامَنَ وعَمِلَ صلِحًا ثُمَّ اهتَدى؛و من هر كه را توبه كند، و ايمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدايت شود، مى‌آمرزم.» ۱۸. «ولَو جَعَلنهُ قُرءانًا اعجَميًّا ... قُل هُوَ لِلَّذينَ ءامَنُوا هُدًى وشِفاءٌ والَّذينَ لا يُؤمِنُونَ فى ءاذانِهِم وقرٌ وهُوَ عَلَيهِم عَمىً ...؛اگر آن را قرآنى عجمى قرار مى‌داديم ... بگو: اين كتاب براى كسانى كه ايمان آورده‌اند هدايت و شفاست؛ ولى كسانى كه ايمان نمى‌آورند، در گوشهايشان سنگينى است و از مشاهده آن نابينا هستند؛ آنها همچون كسانى هستند كه گويى از راه دور صدا زده مى‌شوند.» ۱۹. «هذا هُدًى والَّذينَ كَفَروا بِايتِ رَبّهِم لَهُم عَذابٌ مِن رِجزٍ اليم؛اين قرآن مايه هدايت است؛ و كسانى كه به آيات پروردگارشان كافر شدند، عذابى سخت و دردناك دارند!» ۲ - ایمان اهل کتابهدايت شدن اهل کتاب، مشروط به ايمان آوردن آنها، همانند مسلمانان: «وقالوا كونوا هودًا او نَصرى تَهتَدوا قُل بَل مِلَّةَ ابرهيمَ حَنيفًا وما كانَ مِنَ المُشرِكين • فَان ءامَنوا بِمِثلِ ما ءامَنتُم بِهِ فَقَدِ اهتَدَوا وان تَوَلَّوا فَانَّما هُم فى شِقَاقٍ فَسَيَكفيكَهُمُ اللَّهُ وهُوَ السَّميعُ العَليم؛(اهل كتاب) گفتند: یهودی يا مسیحی شويد، تا هدايت يابيد. بگو: (اين آيينهاى تحریف شده و شرك آلود، هرگز نمى‌تواند موجب هدايت گردد،) بلكه از آيين ابراهيم، كه ايمانى خالص داشت و از مشرکان نبود، پيروى كنيد. اگر آنها به مانند آنچه شما به آن ايمان آورده‌ايد ايمان بياورند، هدايت يافته‌اند؛ و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده‌اند و خداوند، شَرّ آنها را از تو دفع مى‌كند؛ و اوست شنواى دانا.» ۳ - ایمان به آخرتايمان به آخرت، زمينه‌اى براى هدايت: ۱. «والَّذينَ يُؤمِنونَ بِما انزِلَ الَيكَ وما انزِلَ مِن قَبلِكَ وبِالأخِرَةِ هُم يوقِنون • اولكَ عَلى هُدًى مِن رَبّهِم واولكَ هُمُ المُفلِحون؛و كسانى كه به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پيش از تو بر پيامبران پيشين نازل گرديده ايمان مى‌آورند و به سراى ديگر يقين دارند آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند و رستگاران آنها هستند.» ۲. «الَّذينَ يُقيمونَ الصَّلوةَ ويُؤتونَ الزَّكوةَ وهُم بِالأخِرَةِ هُم يوقِنون • اولكَ عَلى هُدًى مِن رَبّهِم واولكَ هُمُ المُفلِحون؛ همان كسانى كه نماز را برپا مى‌دارند، و زکات را مى‌پردازند و آنها به آخرت يقين دارند. آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند، و آنانند رستگاران.» ۳.۱ - در زمره هدایتیافتگانايمان به آخرت، زمينه قرار گرفتن در زمره هدايت‌يافتگان: «انَّما يَعمُرُ مَسجِدَ اللَّهِ مَن ءامَنَ بِاللَّهِ واليَومِ الأخِرِ ... فَعَسى اولكَ ان يَكونوا مِنَ المُهتَدين؛مساجد خدا راتنها كسى آباد مى‌كند كه به خدا و روز بازپسين، ايمان آورده، ... اميد مى‌رود آنها از هدايت‌يافتگان باشند.» ۴ - ایمان به غیبايمان به غیب، زمينه‌اى براى هدايت: «الَّذينَ يُؤمِنونَ بِالغَيبِ ويُقيمونَ الصَّلوةَ ومِمّا رَزَقنهُم يُنفِقون • اولكَ عَلى هُدًى مِن رَبّهِم واولكَ هُمُ المُفلِحون؛همان كسانى كه به غيب (حقايقى كه از حس پوشيده و پنهان است) ايمان مى‌آورند و نماز را برپا مى‌دارند و از نعمتهايى كه به آنان روزى داده‌ايم انفاق مى‌كنند. آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند و رستگاران آنها هستند.» ۵ - هدایت قلبی مؤمنانهدايت قلب انسان از سوى خداوند، منوط به ايمان آوردن: «... ومَن يُؤمِن بِاللَّهِ يَهدِ قَلبَهُ واللَّهُ بِكُلّ شَى‌ءٍ عَليم؛... و هر كس به خدا ايمان آورد، خداوند قلبش را هدايت مى‌كند؛ و خدا به هرچيز داناست.» ۶ - برخوردارى از هدايتهاى قرآنايمان، سبب برخوردارى از هدايتهاى قرآن: ۱. «... قُل انَّما اتَّبِعُ ما يوحى الَىَّ مِن رَبّى هذا بَصارُ مِن رَبّكُم وهُدًى ورَحمَةٌ لِقَومٍ يُؤمِنون؛... بگو: من تنها از چيزى پيروى مى‌كنم كه از سوى پروردگارم بر من وحى مى‌شود؛ اين آيات وسيله‌هاى بصيرت از جانب پروردگارتان، و مايه هدايت و رحمت است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند.» ۲. «وانَّه لَهُدًى ورَحمَةٌ لِلمُؤمِنين؛و مايه هدايت و رحمت براى مؤمنان است.» ۷ - حرکت در مسیر ایمانحركت انسان در طريق ايمان، زمينه‌ساز برخوردارى از هدايت افزون‌تر و رشد مسير آن: «نَحنُ نَقُصُّ عَلَيكَ نَبَاهُم بِالحَقّ انَّهُم فِتيَةٌ ءامَنوا بِرَبّهِم وزِدنهُم هُدًى؛ما داستان آنان را به درستى براى تو بازگو مى‌كنيم؛ آنها جوانانى بودند كه به پروردگارشان ايمان آوردند، و ما بر هدايتشان افزوديم.» ۸ - ایمان به پیامبر اسلامايمان به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و پيروى از آن حضرت، زمينه نيل به هدايت: «... فَامِنُوا بِاللَّهِ ورَسُولِهِ النَّبىّ الامّىّ الَّذى يُؤمِنُ بِاللَّهِ وكَلِمتِهِ واتَّبِعوهُ لَعَلَّكُم تَهتَدون؛... پس ايمان بياوريد به خدا و فرستاده‌اش، آن پيامبرِ درس نخوانده‌اى كه به خدا و سخنانش ايمان دارد؛ و از او پيروى كنيدتا هدايت يابيد.» ۹ - ایمان به رسالت انبیاءايمان به غيب، رسالت انبیای الهی و کتب آسمانی، زمينه دستيابى به هدايتهاى الهى: «ذلِكَ الكِتبُ لارَيبَ فيهِ هُدًى لِلمُتَّقين • الَّذينَ يُؤمِنونَ بِالغَيبِ ويُقيمونَ الصَّلوةَ ... • والَّذينَ يُؤمِنونَ بِما انزِلَ الَيكَ وما انزِلَ مِن قَبلِكَ وبِالأخِرَةِ هُم يوقِنون؛اين كتاب با عظمتى است كه هيچگونه شكى در آن نيست و مايه هدايت پرهيزكاران است همان كسانى كه به غيب (حقايقى كه از حس پوشيده و پنهان است) ايمان مى‌آورند و نماز را برپا مى‌دارند ... و كسانى كه به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پيش از تو بر پيامبران پيشين نازل گرديده ايمان مى‌آورند و به سراى ديگر يقين دارند.» ۱۰ - پانویس۱۱ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۳، ص۶۵، برگرفته از مقاله «زمینه‌های هدایت (ایمان)». |